Wielu pracodawców zastanawia się, jak zwolnić emeryta zatrudnionego na czas nieokreślony w sposób zgodny z przepisami i bez ryzyka naruszenia zasady równego traktowania. Z kolei emeryci – choć nabyli prawo do świadczenia – często chcą kontynuować pracę zawodową i nie godzą się na marginalizację z powodu wieku. Osiągnięcie wieku emerytalnego samo w sobie nie stanowi podstawy do wypowiedzenia umowy o pracę. Pracodawca musi wykazać obiektywne, konkretne i możliwe do udowodnienia przyczyny. Niewłaściwe zwolnienie może skutkować przywróceniem do pracy lub koniecznością wypłaty odszkodowania.
Czy można zwolnić emeryta zatrudnionego na czas nieokreślony?
Tak – ale tylko na takich samych zasadach, jak każdego innego pracownika. Emerytura nie oznacza, że pracownik przestaje być chroniony przepisami prawa pracy. Zatrudnienie na czas nieokreślony daje silniejszą pozycję prawną, a każda decyzja o wypowiedzeniu umowy musi być odpowiednio uzasadniona.
Sąd Najwyższy w uchwale z 21 stycznia 2009 r. (sygn. akt II PZP 13/08) jednoznacznie stwierdził, że „osiągnięcie wieku emerytalnego nie może samo w sobie stanowić podstawy do wypowiedzenia umowy o pracę.” Próba zwolnienia emeryta tylko dlatego, że ma prawo do świadczenia, stanowi przejaw dyskryminacji ze względu na wiek i narusza art. 45 § 1 Kodeksu pracy.
Jakie warunki musi spełnić wypowiedzenie umowy emerytowi?
Aby wypowiedzenie umowy o pracę emerytowi zatrudnionemu na czas nieokreślony było skuteczne, muszą zostać spełnione wszystkie wymogi formalne:
- forma pisemna wypowiedzenia (niewypełnienie tego obowiązku skutkuje jego nieważnością),
- konkretne i prawdziwe uzasadnienie przyczyny zwolnienia,
- pouczenie o prawie odwołania się do sądu pracy.
Ponadto okres wypowiedzenia zależy od stażu pracy u danego pracodawcy:
- do 6 miesięcy – 2 tygodnie,
- powyżej 6 miesięcy do 3 lat – 1 miesiąc,
- powyżej 3 lat – 3 miesiące.
Brak któregoś z tych elementów może prowadzić do uznania wypowiedzenia za nieuzasadnione lub niezgodne z prawem.
Legalne przyczyny rozwiązania umowy z osobą w wieku emerytalnym
Nie istnieje zamknięty katalog przyczyn, które mogą uzasadniać wypowiedzenie umowy. Jednak w praktyce sądy akceptują tylko te powody, które są:
- konkretne,
- obiektywne,
- udokumentowane.
Do legalnych podstaw należą m.in.:
- znaczny spadek wydajności pracy – jeśli możliwy do wykazania w ocenie okresowej,
- niedyspozycyjność zdrowotna – zwłaszcza przy częstych nieobecnościach chorobowych,
- zmiany organizacyjne i redukcja etatów – pod warunkiem, że dotyczą również innych pracowników, a nie są ukierunkowane tylko na osoby starsze.
Przykład: Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z emerytem, jeśli jego stanowisko zostaje zlikwidowane z powodu restrukturyzacji, a pracownikowi nie można zaproponować innego adekwatnego stanowiska.
Wypowiedzenie nie może jednak opierać się na stereotypach lub ogólnikowych twierdzeniach, np. „bo młodsi pracownicy lepiej radzą sobie z nowymi technologiami”.
Czego pracodawca nie powinien robić?
Wypowiedzenie z uzasadnieniem: „pracownik osiągnął wiek emerytalny” lub „nabył prawo do emerytury” – jest nielegalne. Takie działanie może zostać uznane za dyskryminację pośrednią lub bezpośrednią, co oznacza:
- możliwość dochodzenia przez pracownika odszkodowania (co najmniej w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę),
- roszczenie o przywrócenie do pracy,
- roszczenie o wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy.
Zgodnie z orzecznictwem, sąd może nakazać przywrócenie do pracy nawet w sytuacji, gdy pracownik ma 70 lat i więcej – wiek nie ogranicza prawa do zatrudnienia.
Zasady szczególne – emeryci w sferze budżetowej
W przypadku osób zatrudnionych w służbie cywilnej, administracji, szkolnictwie wyższym czy jednostkach budżetowych mogą obowiązywać przepisy szczególne.
Nowelizacja z 1 stycznia 2013 roku wprowadziła obowiązek rozwiązania stosunku pracy w niektórych instytucjach po osiągnięciu wieku emerytalnego, ale wyłącznie w przypadkach ustawowo określonych. Przykładem może być nauczyciel akademicki, którego stosunek pracy wygasa automatycznie po ukończeniu 67 lat – o ile uczelnia nie zdecyduje inaczej.
W tych przypadkach należy odwołać się do przepisów szczególnych ustaw branżowych.
Co może zrobić emeryt, który został zwolniony?
Zwolniony emeryt zatrudniony na czas nieokreślony ma pełne prawo do odwołania się do sądu pracy, jeżeli uważa wypowiedzenie za nieuzasadnione, bezprawne lub dyskryminujące. Może domagać się:
- przywrócenia do pracy,
- odszkodowania z tytułu naruszenia przepisów o równym traktowaniu,
- wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy.
W przypadku uznania zwolnienia za przejaw dyskryminacji, odszkodowanie nie może być niższe niż minimalne wynagrodzenie za pracę. Co ważne, to pracodawca musi udowodnić, że powodem zwolnienia nie był wiek ani emerytura.
Zwolnienie emeryta – możliwe jak każde inne zwolnienie
Emerytura nie oznacza ani przywileju nieusuwalności, ani automatycznego rozwiązania umowy. Zwolnienie emeryta zatrudnionego na czas nieokreślony jest możliwe, ale wymaga zachowania pełnej zgodności z Kodeksem pracy. Niezgodne z prawem wypowiedzenie może narazić pracodawcę na poważne konsekwencje – od przywrócenia do pracy po odszkodowanie.
Dlatego zamiast upraszczać decyzję do „wiek = zwolnienie”, należy indywidualnie ocenić sytuację danego pracownika i jasno wykazać przyczynę wypowiedzenia. Tylko wtedy ryzyko przegrania sprawy w sądzie będzie minimalne, a procedura zgodna z prawem i etyką zatrudnienia.
