Wiek emerytalny nie oznacza automatycznego końca zatrudnienia. Co więcej, rozwiązanie umowy o pracę z osobą, która osiągnęła prawo do emerytury, nie zwalnia pracodawcy z obowiązku wypłaty odprawy – o ile zachodzą określone przesłanki prawne. W artykule omawiamy, czy i kiedy zwolnienie pracownika w wieku emerytalnym uprawnia do odprawy, jakie są rodzaje odpraw (pieniężna, emerytalna), jak wpływa na nie sytuacja pracodawcy i jakie ryzyka niesie zwolnienie seniora bez uzasadnienia. Wszystko w oparciu o aktualne przepisy prawa i orzecznictwo.
Kiedy wiek emerytalny kończy ochronę przed wypowiedzeniem?
Zgodnie z art. 39 Kodeksu pracy, ochrona przedemerytalna obejmuje osoby, którym brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn). W tym okresie pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę – chyba że zachodzą wyjątkowe okoliczności, np. likwidacja zakładu pracy.
Jednak po osiągnięciu wieku emerytalnego ochrona ta ustaje. W praktyce oznacza to, że pracodawca może wypowiedzieć umowę, ale:
- nie może wskazać wieku jako jedynej przyczyny wypowiedzenia,
- musi stosować się do ogólnych zasad wypowiadania umów o pracę,
- powinien liczyć się z potencjalnym zarzutem dyskryminacji ze względu na wiek.
Sam wiek emerytalny nie jest przyczyną rozwiązania stosunku pracy, a jego wskazanie w wypowiedzeniu może skutkować przegraną sprawą w sądzie pracy.
Czy osiągnięcie wieku emerytalnego odbiera prawo do odprawy?
Nie. Pracownik, który osiągnął wiek emerytalny, może mieć prawo do dwóch różnych odpraw – i to niezależnie od siebie:
- odprawy pieniężnej (np. w przypadku zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracownika),
- odprawy emerytalnej (gdy odchodzi z pracy w związku z przejściem na emeryturę).
Wszystko zależy od kontekstu i podstawy rozwiązania umowy.
W praktyce zdarzają się przypadki, gdzie pracownik otrzymuje obie odprawy, ale nie w ramach jednego stosunku pracy.
Zwolnienie z przyczyn niedotyczących pracownika – kiedy przysługuje odprawa pieniężna?
Podstawą do wypłaty odprawy pieniężnej jest ustawa z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania stosunków pracy. Pracodawca ma obowiązek wypłacić odprawę, gdy:
- zatrudnia co najmniej 20 pracowników,
- rozwiązuje stosunek pracy z przyczyn niezależnych od pracownika (np. likwidacja stanowiska, restrukturyzacja),
- zwolnienie odbywa się w formie indywidualnej lub w ramach zwolnień grupowych.
Wysokość odprawy zależy od stażu pracy u danego pracodawcy:
- do 2 lat – 1-miesięczne wynagrodzenie,
- od 2 do 8 lat – 2-miesięczne wynagrodzenie,
- powyżej 8 lat – 3-miesięczne wynagrodzenie.
Maksymalna odprawa od 1 stycznia 2025 r. nie może przekroczyć 15-krotności minimalnego wynagrodzenia, czyli 69 990 zł brutto.
Zwolnienie pracownika w wieku emerytalnym z powodów organizacyjnych (a nie jego wieku) kwalifikuje się do tej kategorii i nie wyklucza wypłaty odprawy.
Odprawa emerytalna – komu i kiedy przysługuje?
Zgodnie z art. 92¹ Kodeksu pracy, odprawa emerytalna przysługuje, gdy:
- stosunek pracy ustał,
- pracownik uzyskał prawo do emerytury lub renty,
- istnieje związek między rozwiązaniem umowy a przejściem na emeryturę.
Nie jest konieczne, by pracownik sam rozwiązał umowę – równie dobrze może to zrobić pracodawca, jeśli spełnione są powyższe warunki.
Odprawa ta ma charakter jednorazowy i najczęściej wynosi jednomiesięczne wynagrodzenie, chyba że przepisy wewnętrzne (np. układ zbiorowy) przewidują wyższą kwotę.
Jeśli pracownik wcześniej otrzymał odprawę rentową (np. przechodząc na rentę z tytułu niezdolności do pracy), nie przysługuje mu odprawa emerytalna – nawet po ponownym zatrudnieniu.
Zwolnienie pracownika z prawem do emerytury – co może, a czego nie powinien robić pracodawca?
Wiek emerytalny nie zwalnia z obowiązku przestrzegania przepisów o niedyskryminacji. Według art. 183a §1 Kodeksu pracy, dyskryminacja ze względu na wiek jest niedozwolona.
W praktyce oznacza to, że:
- zwolnienie musi być uzasadnione realną przyczyną, np. likwidacją stanowiska, brakiem kompetencji, reorganizacją działu,
- pracodawca nie może sugerować w wypowiedzeniu, że podstawą jest wiek lub możliwość przejścia na emeryturę,
- naruszenie tych zasad może prowadzić do uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub do zasądzenia odszkodowania przez sąd pracy.
Sąd Najwyższy w orzeczeniu (sygn. I PK 80/03) dopuszcza możliwość uwzględniania prawa do emerytury przy doborze osób do zwolnienia, ale tylko w ramach szerszej racjonalizacji zatrudnienia – nigdy jako jedyny powód.
Czy odprawa przysługuje, jeśli pracownik osiągnął wiek emerytalny i nadal pracuje?
Tak – dopóki pracownik nie przejdzie na emeryturę i nie rozwiąże stosunku pracy, nie traci prawa do odprawy emerytalnej. Może też nabyć prawo do odprawy pieniężnej w sytuacji likwidacji stanowiska lub zwolnienia z przyczyn niezależnych od niego.
W sytuacji, gdy pracownik:
- osiągnął wiek emerytalny,
- nadal pracuje,
- zostaje zwolniony przez pracodawcę bez wskazania jego wieku jako przyczyny,
— przysługuje mu odprawa pieniężna, a niekiedy także emerytalna, jeśli planuje przejście na świadczenie emerytalne.
Zwolnienie z winy pracodawcy a odprawa emerytalna – co mówi orzecznictwo?
Wątpliwości budzi sytuacja, gdy pracownik rozwiązuje umowę na mocy art. 55 §1¹ Kodeksu pracy – czyli z winy pracodawcy (np. z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków pracodawcy).
Sąd Najwyższy (sygn. III PZP 1/17) dopuszcza możliwość wypłaty odprawy emerytalnej także w takich przypadkach, jeśli rozwiązanie umowy nastąpiło w związku z przejściem na emeryturę.
Co więcej, w niektórych wyrokach sądy przyznały prawo do odprawy nawet po zwolnieniu dyscyplinarnym – o ile pracownik udowodnił, że przechodzi na emeryturę, a jego wiek i staż pracy to uzasadniają.
Jak wygląda procedura wypowiedzenia umowy osobie w wieku emerytalnym?
Pracodawca, który zamierza wypowiedzieć umowę osobie zatrudnionej na czas nieokreślony, ma obowiązek:
- skonsultować zamiar ze związkiem zawodowym (jeśli działa u pracodawcy),
- poczekać 5 dni na opinię,
- wręczyć wypowiedzenie na piśmie i z uzasadnieniem.
Pracownik ma prawo odwołać się do sądu pracy w ciągu 21 dni od daty otrzymania wypowiedzenia. Sąd może orzec o:
- bezskuteczności wypowiedzenia,
- przywróceniu do pracy,
- wypłacie odszkodowania.
W takich sprawach sądy szczególnie skrupulatnie oceniają zasadność wypowiedzenia wobec seniorów, by wykluczyć motywacje dyskryminacyjne.
Jakie są skutki finansowe odprawy? Podatek i składki
Odprawa pieniężna i emerytalna są traktowane jako przychód ze stosunku pracy i podlegają opodatkowaniu PIT. Nie odprowadza się od nich jednak składek na ubezpieczenie społeczne (emerytalne i rentowe), zgodnie z rozporządzeniem z 18 grudnia 1998 r.
Warto dodać, że:
- odprawa wypłacana jest w dniu rozwiązania umowy,
- roszczenie o jej wypłatę przedawnia się po 3 latach od dnia rozwiązania stosunku pracy.
Zwolnienie pracownika w wieku emerytalnym – wymaga rozwagi i precyzji
Choć przepisy pozwalają na rozwiązanie stosunku pracy z osobą, która osiągnęła wiek emerytalny, to zwolnienie takie musi być dobrze uzasadnione i wolne od elementów dyskryminacyjnych. W przeciwnym razie sąd może zakwestionować legalność wypowiedzenia.
Ważne jest też właściwe zakwalifikowanie sytuacji pod kątem prawa do odprawy:
- jeśli powodem jest reorganizacja lub przyczyny niedotyczące pracownika – przysługuje odprawa pieniężna,
- jeśli rozwiązanie umowy jest związane z przejściem na emeryturę – możliwa jest odprawa emerytalna,
- obie odprawy nie wykluczają się wzajemnie w odrębnych stosunkach pracy.
Dobrze przygotowane dokumenty i transparentne motywy zwolnienia to najlepsza ochrona przed sporami sądowymi.
